Gmina
Wągrowiec

 ZADRZEWIENIA ŚRÓDPOLNE to bardzo istotny element krajobrazu rolniczego.

O znaczeniu zadrzewień śródpolnych wiedział już Dezydery Chłapowski, który w latach dwudziestych XIX wieku wprowadził sieć pasów wiatrochronnych i zadrzewień śródpolnych. Ich zadaniem było nie tylko wzbogacenie krajobrazu, ale pozytywny wpływ na wzrost plonów.

źródło: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.

 Zadrzewienia śródpolne to drzewa i krzewy, które rosną poza lasem. Jest to wysoka roślinność m.in. wśród pól, wzdłuż dróg, miedz, linii brzegowych zbiorników i cieków.

Ich rolą jest pełnienie istotnej funkcji w ochronie i kształtowaniu środowiska przyrodniczego, co więcej stanowią funkcjonalny system wzajemnych oddziaływań i powiązań wszystkich elementów ożywionych (ludzie, zwierzęta, rośliny) i nieożywionych (gleba, woda, powietrze).

źródło: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.

 FUNKCJE ZADRZEWIEŃ

Najważniejszym zadaniem zadrzewień jest przeciwdziałanie wietrznej i wodnej erozji gleby. Należy pamiętać, iż podczas bezśnieżnych zim, a zwłaszcza suchej pogody, na glebach lżejszych, które pozbawione są okrywy roślinnej, silne podmuchy wiatru powodują wywiewanie najdrobniejszych mineralnych i organicznych frakcji gleby.

Opisana powyżej sytuacja, w  połączeniu z intensywną działalnością rolniczą prowadzi do degradacji struktury gruzełkowatej gleby. Silne opady deszczu, szczególnie na terenach nachylonych, powodują, że woda nie wsiąka w głąb gleby, tylko spływa po jej powierzchni. Prowadzi to często do niszczenia struktury gruzełkowatej oraz wypłukiwanie i przemieszczanie się cząstek.

źródło: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.

Zadrzewienia śródpolne osłabiają siłę wiatru, przeciwdziałają wyleganiu upraw, a także chronią ludzi i inwentarz przez wychładzającym działaniem wiatru. Drzewa, które usytuowane są w  pobliżu budynków inwentarskich ograniczają rozprzestrzenianie się zapachów związanych
z produkcją, a także chronią budynki przez uszkodzeniami. Przeciwwietrzne oddziaływanie zadrzewienia zależy od jego wysokości. Im wyższe zadrzewienie tym większy zasięg ochranianego obszaru. Zadrzewienia zlokalizowane na krawędziach i skarpach stoków zapobiegają powstawaniu zastoisk mrozowych występujących w obniżeniach terenu. Pasma zadrzewień wiatrochronnych winny być posadzone prostopadle do dominujących kierunków wiatrów i mieć budowę ażurową, tak by masy powietrzne mogły penetrować zadrzewienie. Taki sposób nasadzenia zapobiega powstawaniu niekorzystnych zawirowań za zwartą ścianą zadrzewień.

 źródło: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.

 Zadrzewienia śródpolne mają pozytywny wpływ na bilans wodny środowiska i ograniczają straty wody z gleby. Drzewa przyczyniają się do zmniejszenia spływu powierzchniowego wód. W pobliżu zadrzewień zwiększa się wilgotność powietrza, co tworzy korzystny mikroklimat dla roślin uprawnych. Zadrzewienia przyczyniają się do równomiernego rozłożenia pokrywy śnieżnej, chroniąc oziminy przed mrozem oraz prowadzą do wolniejszego topnienia śniegu (co ważne woda z roztopów pozostaje w glebie). Cenną funkcją zadrzewień jest ograniczenie przemieszczania się z pól do wód związków chemicznych, które zawarte są w stosowanych nawozach i środkach ochrony roślin.

 źródło: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.

Jedną z najważniejszych funkcji zadrzewień śródpolnych jest ochrona różnorodności biologicznej. Stanowią one nie tylko piękny element krajobrazu, ale są również miejscem życia i przebywania wielu gatunków roślin i zwierząt. Stanowią ostoję dla wielu gatunków owadów, ptaków i ssaków, które są naszymi sprzymierzeńcami w  walce ze szkodnikami upraw. Ponadto owady uczestniczą w zapylaniu roślin uprawnych.

DOBÓR DRZEW I KRZEWÓW

Dobierając gatunki trzeba pamiętać, by stosować gatunki rodzime. Gatunki, będące gatunkami obcymi (np. klon jesionolistny, robinia akacjowa, czeremcha amerykańska, dąb czerwony) są bardzo konkurencyjne i ekspansywne w stosunku do gatunków rodzimych.

Rośliny zastosowane do zadrzewień śródpolnych dobiera się biorąc pod uwagę funkcję jaką mają one pełnić. Podczas implementacji drzew i krzewów należy dostosować się do warunków siedliskowych jakie możemy im zapewnić.

W przypadku zadrzewień przeciwwietrznych najodpowiedniejsze będą gatunki, które tworzą silne systemy korzeniowe oraz są gęsto ugałęzione i ulistnione. Do drzew takich zaliczyć należy: dąb bezszypułkowy, klon jawor, bez czarny, klon zwyczajny, olsza czarna,  lipa drobnolistna,  dereń właściwy, leszczyna pospolita.

Przy tworzeniu zadrzewień na terenach zagrożonych erozją wodną, trzeba brać pod uwagę czy dana roślina potrafi tworzyć rozbudowany system korzeniowy.

Funkcje biocenotyczne tworzą gatunki rodzime, drzewa i krzewy nektarodajne, a także o owocach stanowiących pokarm dla ptaków. Można do nich zaliczyć: klon jawor, klon zwyczajny, lipa drobnolistna, grab pospolity, dereń właściwy, morwa biała, głóg dwuszyjkowy, leszczyna pospolita, róża dzika, bez czarny, kalina koralowa, śliwa tarnina, róża pomarszczona, trzmielina zwyczajna).Niektóre gatunki drzew i krzewów są żywicielami pośrednimi chorób grzybowych lub mogą stanowić miejsce żerowania niektórych szkodników. Biorąc powyższe pod uwagę, należy pamiętać,

że nie można ich stosować w pobliżu roślin uprawnych.

Podczas doboru roślinności śródpolnej nie można pominąć aspektu konkurencji  korzeni niektórych gatunków z  systemami korzeniowymi roślinami uprawianych. Konkurencja odbywa się o wodę i składniki pokarmowe. Biorąc pod uwagę powyższe, w sąsiedztwie pól uprawnych nie poleca się sadzić topól i jesionów.

Nie poleca się również sadzenia roślin iglastych, ponieważ określane są jako ,,obce’’ w  krajobrazie rolniczym. Co więcej w okresie wiosennym mogą powodować zastoiska mrozowe, a w konsekwencji przemarznięcia roślin uprawnyPch. Z drzew iglastych do zadrzewień śródpolnych nadaje się jedynie modrzew europejski.

Rola jaką odgrywają zadrzewienia śródpolne w krajobrazie rolniczym, a także biologicznym życiu upraw jest nie do przecenienia. Krajobraz, który pozbawiony jest drzew, jest bezbronny wobec niesprzyjających warunków klimatycznych i skazany na degradacje.

Literatura:

• pod rad. Kazimierza Zajączkowskiego (2001): ,,Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich”,
• Artur Golis, Maria Szyszkiewicz-Golis (2010): „Zadrzewienia śródpolne, aleje i  tradycyjne sady”,
• http://www.wodr.poznan.pl,
• zdjęcia: Karolina Klaja, Fundacja Leśne Dziki.